Samodzielność osób z niepełnosprawnościami nie oznacza pozostawienia ich bez wsparcia. To efekt mądrych rozwiązań – asysty, doradztwa i technologii – które realnie zwiększają niezależność w życiu i pracy. Firmy współpracujące z Funduszem Samodzielności Fundacji Biznes Bez Barier mają w tym kluczową rolę: tworzą środowisko, w którym samodzielność to nie samotność, lecz wspólny wysiłek całej organizacji.
Asystent osobisty osób z niepełnosprawnościami
Kim jest asystent? To osoba, która pomaga w codziennym funkcjonowaniu i pracy – w przemieszczaniu się, organizacji dnia, komunikacji czy transporcie – dokładnie tam, gdzie wsparcie jest niezbędne, by podopieczny mógł działać niezależnie. Rola bywa dyskretna, ale kluczowa.
Rządowy program „Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością” dynamicznie się rozwija. W 2019 r. wsparciem objęto 112 osób; w 2023 r. skorzystało z niego 34,8 tys. osób. To pokazuje rosnące zapotrzebowanie i dostępność usługi. Definicja ministerialna podkreśla model jeden na jeden – spersonalizowane wsparcie niezbędne do możliwie pełnego, samodzielnego życia. Zakres obejmuje czynności samoobsługowe i higieniczne, prowadzenie gospodarstwa, komunikację, mobilność oraz aktywny udział w życiu społecznym i zawodowym.
Osobista asysta jest szeroko stosowana m.in. w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Austrii, Danii, Francji i Hiszpanii. Publiczne finansowanie i elastyczny dobór godzin wsparcia zwiększają autonomię – osoba może mieszkać i pracować niezależnie, prosząc o pomoc wtedy, gdy jest potrzebna.
Co to oznacza dla firm? Warto rozważyć asystenta wspierającego w miejscu pracy. W Polsce to odrębny zawód (od 2001 r.). Asystent może pomagać w poruszaniu się po biurze, organizacji stanowiska, kontaktach z klientami (np. przy komunikacji z osobą Głuchą) czy w innych zadaniach, które bez wsparcia byłyby barierą. Efekt: większa samodzielność i efektywność pracownika, a dla firmy – lojalny, zmotywowany członek zespołu. Finansowanie bywa możliwe z PFRON lub we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Ze wsparcia najczęściej korzystają osoby z orzeczeniem o stopniu znacznym lub umiarkowanym (gdy wskazano potrzebę asysty).
Doradca ds. zatrudnienia wspomaganego
Zatrudnienie wspomagane to sprawdzony model wejścia i utrzymania się na otwartym rynku pracy. Jego sercem jest trener pracy (job coach) – specjalista, który wspiera jednocześnie pracownika z niepełnosprawnością i pracodawcę.
Jak działa trener? Prowadzi osobę przez cały proces: przygotowanie do zatrudnienia, rekrutacja, onboarding i adaptacja stanowiska, aż po rozwój. Po stronie pracodawcy pomaga zidentyfikować potrzeby, dostosować środowisko pracy, skorzystać z ulg i dofinansowań, szkoli zespół i buduje naturalne wsparcie w środowisku pracy (np. mentoring koleżeński).
Korzyści? Osoba zyskuje niezależność finansową i tożsamość zawodową; firma – zmotywowanego pracownika oraz eksperckie wsparcie wdrożeniowe; społeczeństwo – mniejsze wykluczenie i lepsze wykorzystanie potencjału. Inwestycja w trenera pracy zwraca się niższą rotacją, lepszą integracją i wzmocnionym wizerunkiem pracodawcy odpowiedzialnego społecznie.
Jak zacząć? Można współpracować z organizacjami oferującymi usługi trenerów (np. fundacje i agencje zatrudnienia wspomaganego) lub zatrudnić specjalistę wewnętrznie przy większej skali. Przykład z zagranicy (Holandia): firmy mogą liczyć na dedykowane doradztwo architektoniczne – eksperci podpowiadają, jak przystosować miejsce pracy. W Polsce działają organizacje, które szkolą kadrę i prowadzą proces wdrożenia. Rola firmy: otwartość i chęć uczenia się – resztę pomogą ułożyć doradcy.
Technologie wspierające niezależność
Technologie asystujące niwelują bariery i umożliwiają niezależne życie oraz pracę. Dla wielu osób to klucz do wykonywania zadań, które kiedyś były poza zasięgiem.
Przykłady:
- Aplikacje i urządzenia codziennego użytku: smartfony i tablety z ułatwieniami dostępu (czytnik ekranu, powiększanie, sterowanie głosem) wspierają obsługę poczty, komunikatorów i narzędzi biurowych. Aplikacje komunikacyjne (np. „Mówik”) generują mowę dla osób niemówiących. „Be My Eyes” łączy osoby niewidome z wolontariuszami przez wideo.
- Specjalistyczny sprzęt: ergonomiczne urządzenia sterujące (np. mysz głową), monitory brajlowskie i czytniki ekranu (konwersja tekstu na mowę/Braille, rozpoznawanie tekstu i obiektów, wsparcie AI). Dla osób Głuchych – pętle indukcyjne, transkrypcja mowy na tekst, wideotłumaczenia PJM. Dla osób z niepełnosprawnością ruchową – wózki elektryczne i, w wybranych przypadkach, egzoszkielety.
- Środowisko pracy: automatyczne drzwi, windy z udźwiękowieniem, inteligentne oświetlenie, silent roomy dla osób z nadwrażliwością sensoryczną, aplikacje organizujące pracę. Smartwatche mogą monitorować tętno, wykrywać upadki i wysyłać alerty – ważne np. przy epilepsji czy cukrzycy.
Co mówią dane? Technologie asystujące zwiększają niezależność i jakość życia, ułatwiając realizację celów zawodowych, edukacyjnych i społecznych. To inwestycja, która zwraca się w postaci bardziej samodzielnego i wydajnego pracownika. Warto pamiętać, że 80–90% niepełnosprawności jest niewidocznych – narzędzia cyfrowe pomagają także osobom z dysleksją, zaburzeniami lękowymi czy ADHD (np. odpowiednie czcionki, aplikacje do czytania, proste językowo komunikaty, przestrzenie wyciszenia).
Działajmy razem
Inwestycje w niezależność pracowników z niepełnosprawnościami przynoszą wymierne korzyści: silniejsze zespoły, niższą rotację, lepszy wizerunek i realną zmianę społeczną. Jeśli korzystasz z Funduszu Samodzielności – zrobiłeś już ważny krok. Nie zatrzymuj się: wdrażaj kolejne dobre praktyki i technologie, korzystaj z doradztwa trenerów pracy i asystentów.
Fundacja Biznes Bez Barier wspiera firmy w budowaniu dostępności, od audytów, przez szkolenia, po doradztwo. Zapraszamy do dalszej współpracy i udziału w Funduszu Samodzielności. Razem pokażmy, że samodzielność naprawdę nie oznacza samotności.