Komunikacja jest jednym z najważniejszych elementów życia człowieka. To dzięki niej możemy wyrażać swoje myśli, potrzeby, uczucia i nawiązywać relacje z innymi ludźmi. Jednak dla niektórych osób tradycyjne metody komunikacji werbalnej są niedostępne lub bardzo utrudnione. W takich przypadkach kluczową rolę odgrywa komunikacja alternatywna i wspomagająca (AAC – Augmentative and Alternative Communication), która pomaga osobom z zaburzeniami mowy i języka w porozumiewaniu się ze światem.
Czym jest komunikacja alternatywna i wspomagająca?
Komunikacja alternatywna i wspomagająca obejmuje wszelkie metody i strategie umożliwiające komunikowanie się osobom, które nie mogą korzystać z mowy lub robią to w sposób ograniczony. Można ją podzielić na dwie główne kategorie:
- Komunikacja alternatywna – stosowana w sytuacji, gdy osoba w ogóle nie posiada umiejętności mówienia lub jej mowa jest niezrozumiała dla otoczenia.
- Komunikacja wspomagająca – służy do uzupełniania mowy, gdy jest ona częściowo zrozumiała, ale wymaga dodatkowego wsparcia.
Metody te są szczególnie ważne dla osób z niepełnosprawnościami neurologicznymi, takimi jak mózgowe porażenie dziecięce, autyzm, afazja, zespoły genetyczne czy urazy neurologiczne.
Rodzaje komunikacji alternatywnej i wspomagającej
Komunikacja AAC może być realizowana za pomocą różnych metod, które można podzielić na dwie główne grupy: metody niewspomagane (bez użycia pomocy zewnętrznych) oraz metody wspomagane (wymagające użycia dodatkowych narzędzi lub technologii).
1. Komunikacja niewspomagana
To metody, które opierają się na naturalnych możliwościach ciała, takich jak gesty, mimika czy ruchy rąk. Do najważniejszych form należą:
- Język migowy – najbardziej znanym systemem jest Polski Język Migowy (PJM) używany przez osoby niesłyszące i ich otoczenie.
- Gesty i mimika – stosowane zwłaszcza przez osoby niemówiące, mogące posługiwać się ruchem ciała do przekazywania emocji lub potrzeb.
- Systemy gestów manualnych – specjalnie opracowane gesty wykorzystywane w terapii, np. Makaton – system łączący gesty z prostymi symbolami graficznymi i mową.
- Kontakt wzrokowy i ekspresja twarzy – dla niektórych osób, zwłaszcza z ciężkimi niepełnosprawnościami, spojrzenie lub odpowiedni wyraz twarzy może stanowić podstawową formę komunikacji.
2. Komunikacja wspomagana
W tej grupie znajdują się różnorodne narzędzia i technologie, które wspierają lub zastępują mowę. Dzielą się one na:
a) Proste systemy graficzne i symboliczne
- Obrazki i symbole – przedstawiają przedmioty, czynności i pojęcia, pozwalając osobie na wskazywanie odpowiednich znaków.
- Tablice komunikacyjne – zawierają zestawy obrazków, symboli lub liter, które użytkownik wskazuje palcem, wzrokiem lub wskaźnikiem na głowie.
- Metoda PECS (Picture Exchange Communication System) – system wymiany obrazków, używany głównie przez osoby ze spektrum autyzmu, który umożliwia budowanie podstawowych zdań.
b) Technologie wspomagające (urządzenia i aplikacje AAC)
- Urządzenia niskiej technologii (low-tech) – proste pomoce, takie jak segregatory z obrazkami, książki komunikacyjne czy plansze z symbolami.
- Urządzenia wysokiej technologii (high-tech) – obejmują specjalistyczne programy komputerowe, aplikacje na tablety i smartfony oraz syntezatory mowy. Przykładem są programy generujące mowę na podstawie wskazywanych symboli lub wpisywanego tekstu.
- Urządzenia sterowane ruchem gałek ocznych – systemy eye-tracking pozwalające na wybieranie symboli lub pisanie tekstów wyłącznie za pomocą spojrzenia.
c) Komunikacja oparta na literach i tekstach
- Alfabetyczne tablice komunikacyjne – stosowane przez osoby, które potrafią czytać i pisać, ale nie mogą mówić.
- Komunikacja za pomocą klawiatur ekranowych – wykorzystywana przez osoby z ograniczoną zdolnością ruchową, np. w przypadku stwardnienia zanikowego bocznego (ALS).
Komunikacja alternatywna w Polsce
W Polsce rozwój komunikacji alternatywnej i wspomagającej nabiera tempa, jednak wciąż istnieją wyzwania związane z dostępnością narzędzi i świadomością społeczną. Coraz więcej placówek edukacyjnych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych wdraża systemy AAC, umożliwiając osobom z niepełnosprawnościami skuteczniejsze porozumiewanie się.
Ważną rolę w rozwoju tej dziedziny odgrywają organizacje pozarządowe, fundacje i instytucje badawcze. Wspierają one edukację specjalistów, organizują szkolenia dla nauczycieli, terapeutów i rodziców oraz promują wykorzystanie narzędzi wspomagających w codziennym życiu osób niemówiących.
Jednym z największych wyzwań pozostaje zapewnienie odpowiedniego finansowania dla osób potrzebujących urządzeń AAC. Wiele zaawansowanych technologii jest kosztownych, dlatego konieczne jest rozwijanie systemów refundacji oraz programów wsparcia.
Komunikacja alternatywna i wspomagająca odgrywa kluczową rolę w życiu osób niemówiących, umożliwiając im wyrażanie myśli, potrzeb i emocji. Różnorodność metod – od prostych gestów po zaawansowane technologie – pozwala na dostosowanie sposobu komunikacji do indywidualnych możliwości użytkownika. W Polsce system AAC rozwija się coraz szybciej, jednak nadal istnieją wyzwania związane z jego dostępnością i świadomością społeczną. Wdrażanie nowoczesnych technologii oraz edukacja na temat alternatywnych form komunikacji mogą znacząco poprawić jakość życia wielu osób, umożliwiając im pełniejsze uczestnictwo w społeczeństwie.
Fundacja Biznes Bez Barier stworzyła narzędzie usprawniające komunikację dla osób ze szczególnymi potrzebami. Jest nim Pudełko Dostępności. To zestaw głównie kart z ikonografikami, ale też inne przydatne elementy, jak np. ramka do podpisu opisana w języku Braille’a, pieczątka do szybkiego oznakowania dokumentacji pacjentów/osób ze szczególnymi potrzebami, lupa, specjalny długopis, notes, clipboard. Pudełko może też zawierać procedurę obsługi i komunikacji osób z niepełnosprawnościami czy poradnik dla pracowników z komunikacji z osobami ze szczególnymi potrzebami. Wyposażenie jest zawsze dostosowywane do indywidualnych potrzeb danej placówki. Zapraszamy do nas, aby dowiedzieć się więcej o Pudełku lub złożyć zamówienie: https://pudelkodostepnosci.pl/ .