Dostępność architektoniczna, urbanistyczna i cyfrowa powinna być niezbywalnym prawem każdego człowieka. Pozwala uzyskać podstawowy stopień niezależności, stwarzając w konsekwencji możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym. Polska jest jednak wciąż krajem, w którym istnieje w tym zakresie mnóstwo barier. Osoby niepełnosprawne napotykają w dalszym ciągu na wiele trudności w instytucjach publicznych, które choć powinny zapewniać pełnoprawny dostęp do wiedzy, nauki, rozwoju i rozrywki, to dla wielu Polaków wciąż pozostają niedostępne.
W minionym roku wiele się w tej dziedzinie zmieniło. Wszystko wskazuje na to, że wdrożone regulacje prawne oraz zmiany, które już się rozpoczęły, są wielkim krokiem naprzód. Krokiem, który pozwoli w końcu odgórnie ustandaryzować prawa i obowiązki. Wymusi to z pewnością zmiany, które w realny sposób zwiększą faktycznie szeroko rozumianą dostępność dla osób niepełnosprawnych w przestrzeni publicznej.
Dostępność Plus 2018-2025 – początek tego, co konieczne
Przyjęty przez Radę Ministrów w lipcu 2018 roku rządowy program Dostępność Plus jest jednym z filarów zmian. Reguluje w kompleksowy sposób metodykę podejścia do kwestii wyrównywania szans społecznych. Beneficjentami programu mają być głównie osoby niepełnosprawne oraz seniorzy. Czyli bardzo liczna, ale do tej pory często pomijana grupa obywateli. Założenia programu mają zniwelować bariery i ograniczenia, prowadząc w efekcie do równego dostępu do dóbr oraz usług dla każdego.
Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami
Do realizacji programu Dostępność Plus brakowało narzędzi, które wskazywałyby poszczególne jednostki, jako odpowiedzialne za realizację programu. W dniu 19 lipca 2019 roku weszła w życie Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. 2019 poz. 1696) i to ona narzuciła sektorowi publicznemu konkretne zadania, rozdzielając je pomiędzy różnymi instytucjami.
Koordynator ds. dostępności
Dbając o to, aby odpowiedzialność nie została „rozmyta”, na mocy Ustawy na organy administracji publicznej nałożono obowiązek wyznaczenia koordynatorów odpowiadających za wdrażane zmiany w dostępności dla osób niepełnosprawnych. To bardzo istotna zmiana, która – w przeciwieństwie do wielu dotychczasowych – wydaje się być skutecznym narzędziem do wdrożenia realnych zmian.
Każdy podmiot w sektorze publicznym ma obowiązek powołania koordynatora ds. dostępności najpóźniej do 30 września 2020 roku. Koordynator ds. dostępności musi posiadać wiedzę praktyczną oraz teoretyczną na temat szeroko pojętej kwestii dostępności i potrzeb osób o indywidualnych potrzebach oraz umiejętnie wdrażać istotne dla tych osób rozwiązania w organizacjach, za funkcjonowanie których odpowiada.
Zakres odpowiedzialności i zadań koordynatora jest bardzo szeroki:
- Planowanie. Tworzenie polityki oraz planu dostępności instytucji.
- Wdrażanie. Implementacja opracowanych założeń w każdym aspekcie działania organizacji (począwszy od dostępu cyfrowego, przez architekturę, obsługę osób niepełnosprawnych, zarządzanie wewnętrznymi zasobami ludzkimi, mając na uwadze poszerzanie ich kompetencji w zakresie obsługi oraz współpracy z osobami o indywidualnych potrzebach, etc.)
- Dostęp do wiedzy. Edukacja, organizacja szkoleń i szeroko zakrojona kooperacja, mająca na celu umożliwienie zaangażowanym w projekt pracownikom zdobycie potrzebnej do realizacji założeń wiedzy.
- Narzędzia. Dobór i wdrażanie stosownych rozwiązań, które umożliwiają realizację programu dostępności.
- Przepisy. Obejmująca wszystkie obszary działania organizacji troska o spójność w zakresie stosowania odgórnych przepisów, norm, wytycznych oraz standardów.
Outsourcing, sposób na zwiększenie potencjału zmian
Żeby ułatwić procedurę, ustawodawca przewidział możliwość świadczenia usług koordynowania wdrażania dostępności w instytucji na zasadzie outsourcingu, posiłkując się kompetencjami osób wykwalifikowanych w tych obszarach, ale pochodzących spoza organizacji. To bardzo dobra metoda zniwelowania przeszkód kadrowych, która mogłaby negatywnie wpłynąć na realizację programu.
Dbając o to, aby w sektorze publicznym w przyszłości nie brakowało osób kompetentnych w tym zakresie, Ministerstwo Edukacji Narodowej planuje już niebawem wprowadzenie kwalifikacji dla zawodu koordynatora. To umożliwi nie tylko ujednolicenie wymagań dla tej konkretnej grupy zawodowej, ale również przyczyni się do zwiększenia możliwości wypełniania standardów narzuconych przez ustawodawcę.
W toku zmian
Choć Ustawa ma już obowiązującą moc prawną, na realizację – czyli dostosowanie realiów do wytycznych, urzędy mają dwa lata. Już teraz jednak mają obowiązek zadbania o to, aby każda osoba o indywidualnych potrzebach mogła korzystać z usług i infrastruktury – na przykład dzięki wsparciu wyznaczonego przez organizację pomocnika tymczasowego.
Po upłynięciu trwającego już od września 2019 roku okresu przejściowego, beneficjenci przepisów będą mogli złożyć skargę do PFRON, wskazując podmioty, które nie zapewniły im dostępności w sektorze publicznym. Prezes PFRON będzie władny do nałożenia na taką instytucję grzywny finansowej.
Wdrażane przepisy są zmianami, na które bardzo długo czekaliśmy. Wydaje się, że systemowe rozwiązanie będzie w końcu mogło być skuteczne. Nie tylko w teorii, ale również w praktyce. Regulacje dają bowiem bardzo skuteczne narzędzia, szczegółowo wskazują metodologię działania i precyzyjnie określają kompetencje, dzięki czemu odpowiedzialność w obrębie poszczególnych organizacji jest jasno i wyraźnie określona. Choć wiele jeszcze przed nami, to jest to z pewnością postęp, który w istotny sposób odmieni realia dostępności przestrzeni publicznej dla osób niepełnosprawnych i zapoczątkuje lawinę kolejnych zmian, dzięki którym dostępność dla wszystkich obywateli będzie w końcu taka sama.